محیط زیست انتقام می‌گیرد!
گیلان و به‌طور کلی منطقه شمال ایران از طبیعتی یگانه و بی‌نظیر برخوردار است که زندگی در چنین محیطی را برای هرکسی دلپذیر و جذاب می‌سازد. این جذابیت روزمره زمانی که تکراری می‌شود، به مانع بزرگی برای دیدن و درک تغییرات زیست‌محیطی در طبیعت شمال تبدیل می‌گردد.
وقتی خاطرات دهه شصت در لاهیجان را مرور می‌کنم، شهری را به‌یاد می‌آورم که در قلب و حاشیه شهر تا چشم کار می‌کرد، درخت بود و کوه‌های چایخیز و تیغ‌های نتراشیده بوته‌های تمشک. همه چیز به رنگ سبز بود و معطر به بوی برنج و عطر چای. اما اکنون در کجا ایستاده‌ایم و چه وضعیتی داریم؟
جای تیغ‌های نتراشیده بوته‌های تمشک را آپارتمان‌هایی گرفته‌اند که از هیچ‌گونه هارمونی و معماری شایسته‌ای برخوردار نیستند و به‌جای بوته‌های چای و مزارع برنج، ویلاهای خوش‌نشینان سبز شده است. اکنون که شهر در ارتفاع، بزرگ شده است، به‌نظر می‌رسد از حداقل امکانات لازم برای زندگی انسانی برخوردار است. اگر آماری وجود داشته باشد، می‌توان سرانه فضای سبز، امکانات تفریحی، فرهنگی و گردشگری را به نسبت جمعیت ساکن مقایسه کرد و به عمق فاجعه زندگی در این شهر پی برد.
اگر مدیران دستگاه‌های دولتی را به‌عنوان مسئولان توسعه در شهر بپذیریم، سئوال مطرح این است که تعریف توسعه از نظر اینان چیست؟ توسعه را در کسب درآمد برای پرداخت حقوق و تأمین هزینه‌ها می‌دانند، یا به معنای زندگی باکیفیت و درخور انسان؟
اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که کم‌دانشی و بی‌تدبیری در مدیریت توسعه شهر بیداد می‌کند. ریشه‌های این بی‌تدبیری به عوامل بسیاری وابسته است که در گفتاری دیگر به آن خواهیم پرداخت. در حال حاضر بنا دارم مشکلات زیست‌محیطی شهرمان را فهرست‌وار ذکر کنم و از مسئولان و نهادهای مردمی بخواهم که برای حل این فجایع فکری کنند.
یکم. مهم‌ترین مشکل زیست‌محیطی شهرهای لاهیجان و سیاهکل، وجود انبوه زباله‌هایی است که هر روزه از سوی شهروندان تولید می‌شود و متأسفانه در یکی از سرسبزترین مناطق لاهیجان، یعنی تموشل دفن می‌گردد. وجود آلودگی زیست‌محیطی ناشی از شیرابه‌ها و نفوذ آن به آب‌های زیرزمینی، مزارع و جنگل فاجعه‌ای است که ممکن است تا سال‌های بعد، زندگی را در این منطقه ناممکن سازد. آیا مسئولان توسعه شهر و نمایندگان پارلمان در چند دوره اخیر، فکری برای رفع این فاجعه زیست‌محیطی کرده‌اند؟ چرا تا کنون کارخانه کمپوست و بازیافت زباله در چنین منطقه زیبا و تاریخی تأسیس نشده است؟
دوم. فاجعه دوم زیست‌محیطی در منطقه ما، تأسیس کارخانه سیمان در شهر تاریخی دیلمان است. نوابغی که در عرصه‌های تقنین و اجرا به‌دنبال تأسیس آلوده‌کننده‌ترین صنعت برای محیط زیست و روان مردم بوده‌اند، هم‌اکنون کجایند که برای مردم توضیح دهند، آورده و سود و زیان این کارخانه برای مردم منطقه چه بوده است؟ آیا جایی را سراغ دارید که در ارتفاع چند هزار متری و در تاریخی‌ترین و زیباترین طبیعت و در پر پیچ و خم ترین جاده‌ها، آلوده‌کننده‌ترین صنعت را تأسیس نمایند؟
سوم. تخریب باغات چای و زمین‌های کشاورزی که با بی‌توجهی مسئولان ملی و محلی و تغییر کاربری‌های مضاعف به وضعیت غیرقابل بازگشتی رسیده است. کشاورزان عزیز و تولیدکنندگان کارآفرین، همه از این وضعیت نابهنجار ناراضی‌اند.
چهارم. فقدان شبکه جمع‌آوری فاضلاب شهری در سیاهکل و دیلمان که منجر به تخریب مضاعف محیط زیست می‌شود. ناگفته نماند که ضعف مدیران توسعه، شهر تاریخی سیاهکل را با بن‌بستی مواجه ساخته که خروج از آن به همتی ملی نیازمند است.
پنجم. بی‌توجهی به کارکرد منظم تصفیه‌خانه فاضلاب شهری لاهیجان.
ششم. نبود فرهنگ‌سازی برای مسافران شهرهای لاهیجان، رودبنه، سیاهکل و دیلمان به‌منظور کاهش زباله‌ها در جاده‌ها و فضای سبز و جنگل.
هفتم. آلودگی‌های ناشی از آتش زدن ضایعات برنج در روستاهای منطقه و آسیب روزافزون به محیط زیست.
هشتم. هدررفت منابع آبی در کشاورزی منطقه و نبود سازوکار مناسب برای کاهش آن.
نهم. خشک شدن و آلودگی مضاعف رودخانه‌ها و آبراه‌های شهرهای لاهیجان و سیاهکل.
و شاید ده‌ها مشکل زیست‌محیطی دیگر که نیازمند رفع آن هستیم تا زندگی بهتری را برای خود و فرزندان‌مان در آینده فراهم نماییم.
همه این وقایع طی دو دهه گذشته برای شهرهای‌مان اتفاق افتاده است؛ درست زمانی که در ترکیه رشد اقتصادی به بالای 8 درصد رسید و کشورهای منطقه هر روزه با مدیریت علمی توسعه، به جایگاهی شایسته رسیده‌اند.
کسانی که ادعای توسعه همه‌جانبه شهر را دارند و می‌گویند در طول تاریخ، بیشترین پول را وارد لاهیجان و سیاهکل کرده‌اند، برای مردم توضیح دهند برای حیات زیستی و توسعه انسانی‌شان چه کرده‌اند؟ لاهیجانی و سیاهکلی و دیلمی شایستگی‌ای بیش از این دارند. به نظر ما می‌توان سوء مدیریت، کم‌دانشی و بی‌تدبیری مدیران توسعه را در این شهرها به حداقل رساند و شاه‌کلید توسعه‌نیافتگی منطقه ما، در نبود مدیران و عقلانیت توسعه‌یافتگی است. در نبود خرد توسعه‌محور، محیط زیست با واکنشی طبیعی انتقام می‌گیرد. خشکسالی، رانش زمین، آفت محصولات، آلودگی آب و هوا و نابودی فضای سبز، بخشی از انتقام محیط زیست از ما انسان‌هاست.
با آرزوی محیط زیستی بهتر برای هم‌وطنانم.
• استاد دانشگاه
•• عضو هیأت مدیره و مدیر شعبه لاهیجان و سیاهکل بنیاد توسعه گیلان